Jagoda Dobecka, Monika Chlebek, Dawid Czycz, Michał Minor, Rafał Wilk, Jarek Jeschke, Michał Jankowski, Natalia Bażowska, Michał Gątarek, Jacek Sroka, Piotr Blajerski, Ewa Goral, Ryszard Górecki

EFEKT MOTYLA

Wyobraź sobie wizję świata, gdy w jednym rzędzie stoją zwierzęta, insekty, bakterie, mikroby, rośliny, minerały, różnego rodzaju związki organiczne, wytwory technologii, planety oraz ich mieszkańcy, a także ludzie. Ta postantropocentryczna, równościowa wizja, zdaje się być kusząca w obliczu widma kryzysu cywilizacyjnego, zmian klimatycznych i technologicznych. Czy teraz, gdy powoli zdajemy sobie sprawę z własnej arogancji i narcyzmu, idee  nawołujące do zejścia człowieka z piedestału mogą się urzeczywistnić? Czy możemy nagle spojrzeć na świat oczami zwierzęcia bądź drzewa? Czy to w ogóle możliwe?

   Teoria chaosu i opisany w niej efekt motyla wydarza się na naszych oczach. Trzepot skrzydeł motyla w jednym miejscu na Ziemi (niech to będzie Wuhan Chinach), może wywołać tornado w innym miejscu. Zdarzenia ostatniego roku występujące pierwszy raz w takiej formie w rzeczywistości ponowoczesnego świata zaawansowanego kapitalizmu pokazują to dokładnie, uzmysławiając nam że jesteśmy częścią ekosystemu, jednocześnie boleśnie pokazując  naszą od niego zależność.

Dobitnie w tej kwestii wyrażał się Michel Foucault, twierdząc iż „Człowiek jest wynalazkiem, którego historia […] jest krótka. A koniec, być może, bliski.”[1]

 Zmiana jakości naszego życia w pandemicznej rzeczywistości stanowi w końcu naruszenie wszystkich, podstawowych dla nowoczesności celów – zarówno szeroko pojmowanego bezpieczeństwa (zdrowotnego, społecznego, ekonomicznego), jak również dobrobytu, hedonizmu, a także przekonania o sprawowaniu kontroli nad światem natury. Jesteśmy po doświadczeniach rocznych zmian w naszym życiu, izolacji, ograniczenia konsumpcji, podróży, spotkań.

Snucie nowej wizja świata w tej sytuacji zdaje się  być zajęciem o tyle ciekawym, że jest podróżą w nieznane, nieznane zaś oprócz lęku budzi fascynacje. Mamy niepowtarzalną okazje być świadkiem przemian, a sztuka jako czuły sejsmograf reaguje i pozwala nam widzieć więcej.

Jakie są możliwe scenariusze, jakie emocje towarzyszą nam dzisiaj po dziwnym lecie 2020 o którym pisała Olga Tokarczuk w Czułym Narratorze? „Dziś-gdy mija dziwne lato 2020-nie wiemy, co będzie (…). Najważniejszym skutkiem wydaje się złamanie głęboko uwewnętrznionej narracji,że kontrolujemy świat i jesteśmy Panami stworzenia.”[2]

Ida Smakosz-Hankiewicz

[1] M. Foucault, Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych, przeł. T. Komendant, Gdańsk 2005, s. 220.

[2] O. Tokarczuk, Czuły Narrator, 2020,s.21